3. Rozwój człowieka

rozwój osobniczy (ontogeneza) człowieka -

obejmuje wszelkie zmiany, które zachodzą od chwili powstania pierwszej komórki nowego osobnika aż do jego śmierci

etapy rozwoju osobniczego człowieka:

rozwój prenatalny - od poczęcia do narodzin, rozwój postanatalny - od narodzin do śmierci

gdzie najczęściej dochodzi do zapłodnienia?

w bańce jajowodu - rozszerzonej części jajowodu w okolicy lejka

kapacytacja (uzdatnianie) plemników -

uzdatnianie plemników przez wydzieliny dróg rodnych

zapłodnienie -

rozpoczyna się w momencie kontaktu plemnika z żeńską komórką rozrodczą, a kończy połączeniem się tych komórek

polispermia -

wnikanie do jednej komórki jajowej więcej niż jednego plemnika

enzymy akrosomalne -

ułatwiają plemnikom przenikanie przez wieniec promienisty i osłonkę przejrzystą

rozwój prenatalny:

zarodkowy i płodowy

rozwój zarodkowy -

trwa przez pierwsze 8 tygodni ciąży i liczy się od momentu powstania zygoty do wykształcenia się zawiązków wszystkich narządów. Obejmuje bruzdkowanie, gastrulację i organogenezę

rozwój płodowy -

od 9 tygodnia do porodu, wykształcenie narządów ostatecznych, wzrost płodu, osiągnięcie stadium pozwalającego na przeżycie poza organizmem matki

zapłodnienie -

połączenie plemnika z komórką jajową, zakończenie drugiego podziału mejotycznego komórki jajowej, powstanie zygoty

bruzdkowanie -

wielokrotne podziały blastomerów, powstanie moruli, a następnie blastuli, ok. 7 dnia rozwoju - implantacja

gastrulacja -

powstanie listków zarodkowych (pierwotnych tkanek): ektoderma, endoderma i mezoderma

organogeneza -

wykształcenie się narządów pierwotnych

blastomer -

każda komórka potomna powstała na skutek podziałów mitotycznych zygoty podczas stadium bruzdkowania

morula -

skupienie 12-16 blastomerów

trofoblast -

ściana blastocysty

węzeł zarodkowy -

skupienie komórek znajdujących się wewnątrz pęcherzyka w jednym końcu przy trofoblaście

ile trwa rozwój prenatalny?

przeciętnie 280 dni (40 tygodni)

około 30 godzin po zapłodnieniu

zachodzi podział zygoty rozpoczynający bruzdkowanie. W jego efekcie powstają dwie identyczne komórki, zwane blastomerami

dwa dni po zapłodnieniu

zarodek składa się z czterech komórek. Kolejne podziały odbywają się co 10-12 godz.

po trzech dniach

zarodek składa się z 16 blastomerów i jest nazywany morulą. Nie zmienia on wielkości, ponieważ ogranicza go osłonka przejrzysta. Z tego też względu powstające komórki są coraz mniejsze

po czterech dniach

liczba komórek nadal wzrasta. Między komórkami stopniowo gromadzi się płyn powodujący spłaszczenie się komórek tworzących ścianę pęcherzyka

około siedem dni po zapłodnieniu

zarodek ma postać blastocysty, czyli wypełnionego płynem pęcherzyka, którego ściana nazywana jest trofoblastem. We wnętrzu blastocysty przy jednym z biegunów znajduje się skupienie komórek nazywane węzłem zarodkowym. Z niego rozwija się ciało zarodka

około ósmego dnia po zapłodnieniu

blastocysta uwalnia się z osłonki przejrzystej i zagnieżdża się w błonie śluzowej macicy. Implantację umożliwiają wydzielane przez trofoblast enzymy trawiące śluzówkę macicy

pod koniec drugiego miesiąca ciąży

zarodek ma ok. 3 cm długości i masę ok. 10 g. Na jego nieproporcjonalnie dużej głowie widać oczy i zarys nosa. Na kończynach można dostrzec palce rąk i stóp

pod koniec trzeciego miesiąca ciąży

płód ma wykształcony układ mięśniowy i nerwowy. Reaguje na bodźce, porusza kończynami, choć ruchy te nie są jeszcze wyczuwane przez matkę. Na palcach rąk i stóp pojawiają się paznokcie. Płód ma ok. 10 cm długości i ok. 30 g

pod koniec szóstego miesiąca ciąży

proporcje ciała płodu są podobne jak u noworodka. Jego szkielet kostnieje, dojrzewają narządy wewnętrzne. Płuca zaczynają wytwarzać surfaktant - substancję chroniącą pęcherzyki płucne przed zapadaniem się. Wykształcone są narządy zmysłów

w dziewiątym miesiącu ciąży

płód jest zdolny do podjęcia czynności życiowych poza organizmem matki. W większości wypadków znajduje się już w pozycji odpowiedniej do porodu, czyli głową skierowaną w dół. Ma ok. 50 cm długości i masę ok. 3500 g.

łożysko -

wspólny narząd organizmu matki i płodu, umożliwia wymianę substancji między organizmem płodu a organizmem matki. Składa się z dwóch części: płodowej i matczynej

jak łożysko łączy się z płodem?

za pomocą sznura pępowinowego, wewnątrz którego znajdują się trzy naczynia krwionośne: dwie tętnice pępkowe i żyła pępkowa - zanurzone w swoistej tkance o konsystencji galarety co zapobiega załamywaniu się w czasie ruchów płodu

bariera łożyskowa -

cienka warstwa tkanki, która oddziela układ krążenia matki i płodu. Ta droga odbywa się wymiana gazów, substancji odżywczych, wody, soli mineralnych i ppm

hormony wydzielane przez łożysko:

gonadotropina kosmówkowa (hCG), somatotropina kosmówkowa (hCS), progesteron, estrogeny, relaksyna

gonadotropina kosmówkowa (hCG) -

do czwartego miesiąca ciąży utrzymuje ciałko żółte wydzielające progesteron, u płodów męskich pobudza wydzielanie testosteronu przez jądra, zwiększa wydzielanie hormonów tarczycy, tłumi reakcję immunologiczną i zapobiega odrzuceniu płodu przez org. matki

somatotropina kosmówkowa (hCS) -

zapewnia dostateczną ilość składników odżywczych dla płodu przez wzmożony rozkład tłuszczów, ograniczenie zużycia glukozy przez matkę, zatrzymywanie azotu, wapnia i potasu. Wraz z prolaktyną przygotowuje gruczoły mlekowe do laktacji (wydzielania mleka)

progesteron -

niezbędny do utrzymania ciąży, od czwartego miesiąca ciąży wydzielany przez łożysko, utrzymuje błonę śluzową macicy w stanie fizjologicznej aktywności, hamuje samoistne skurcze macicy, wstrzymując poród, pobudza gruczoły mlekowe

estrogeny -

utrzymują błonę śluzową macicy w stanie fizjologicznej aktywności, regulują syntezę progesteronu przez dostępność cholesterolu, zwiększają wrażliwość macicy na oksytocynę

relaksyna -

zmniejsza kurczliwość macicy, rozluźnia więzadło łonowe

błony płodowe:

owodnia, kosmówka, omocznia, pęcherzyk żółtkowy

zadania błon płodowych:

ochrona zarodka, a następnie płodu przed wpływem środowiska zewnętrznego oraz pośredniczenie w wymianie substancji między organizmem matki a zarodkiem, a następnie płodem

owodnia -

cienka błona otaczająca cały zarodek, wypełniona płynem owodniowym; amortyzuje i utrzymuje odpowiednią temperaturę płodu

kosmówka -

posiada liczne palczyste wyrostki (kosmki); wymiana substancji między matką a płodem, tworzenie łożyska

omocznia -

początkowo ślepo zakończony uchyłek, później zrasta się z kosmówką; tworzenie naczyń krwionośnych łączących płód z łożyskiem

pęcherzyk żółtkowy -

niewielka struktura zbudowana z ok. 100 komórek; wytwarzanie elementów morfotycznych krwi, powstawanie gonocytów

teratogen -

szkodliwy czynnik środowiska zewnętrznego prowadzący do powstania anomalii rozwojowych w trakcie rozwoju osobniczego

teratogeny fizyczne:

wysoka temperatura, promieniowanie jonizujące, ultrafioletowe i rentgenowskie

teratogeny chemiczne:

substancje spożywane lub w inny sposób przyswajane przez matkę, np. niektóre leki, alkohol, dym tytoniowy

teratogeny biologiczne:

wirusy oraz mikroorganizmy chorobotwórcze (bakterie, protisty pasożytnicze)

diagnostyka prenatalna:

ultrasonografia (USG), amniopunkcja

ultrasonografia (USG) -

umożliwia rozpoznanie większości wad strukturalnych zarodka i płodu, wykorzystuje się ultradźwięki

amniopunkcja -

polega na nakłuciu owodni i pobraniu niewielkiej ilości płynu owodniowego, w którym znajdują się złuszczone komórki płodu

wyróżnia się trzy fazy porodu:

faza pierwsza - od rozpoczęcia akcji porodu do pełnego rozwarcia szyjki macicy. Stopniowo nasilające się skurcze powodują przemieszczanie się płodu w kierunku rozszerzającej się szyjki macicy

ocena stanu zdrowia noworodka -

według skali Apgar, 5 badań (tętno, oddech, napięcie mięśniowe, pobudliwość, barwa skóry), za każde noworodek możne dostać 0-2p. ogólnie 10p. Wynik poniżej 3 - dziecko wymaga szczególnej opieki, 4-6 - średni wynik, 7< dobry wynik

okresy w rozwoju postnatalnym:

okres noworodkowy, niemowlęcy, poniemowlęcy, dzieciństwa, dojrzewania, dorosłości, przekwitania, starości

okres noworodkowy -

do ok. 4 tyg. życia; zmiany w budowie narządów wewnętrznych przystosowujące organizm do samodzielnego życia

okres niemowlęcy -

do ok. 1 roku życia; szybki wzrost ciała, przyrost jego masy, wzrost sprawności ruchowej, początek nauki mówienia

okres poniemowlęcy -

do ok. 3 roku życia; wykształcenie pionowej postawy ciała, rozwój zdolności koncentracji i kojarzenia

okres dzieciństwa -

od ok. 3 roku życia; rozwój zdolności intelektualnych, myślenia abstrakcyjnego, nauka zachowań społecznych

okres dojrzewania -

u dziewcząt od ok. 9 roku życia, u chłopców od ok. 11 roku życia; rozpoczęcie funkcjonowania gruczołów płciowych, rozwój cech fizycznych typowych dla płci

okres dorosłości -

od ok. 25 roku życia; pełna dojrzałość fizyczna, psychiczna, emocjonalna i społeczna

okres przekwitania -

u kobiet - po 45-55 roku życia, u mężczyzn - po 55 roku życia; zmniejszenie stężenia hormonów płciowych, ustanie miesiączkowania u kobiet, obniżenie zdolności rozrodczych u mężczyzn

okres starości -

po okresie przekwitania; osłabienie sprawności narządów wewnętrznych, zmniejszenie odporności organizmu