jautājums  |
atbilde |
|
sākt mācīties
|
|
1stopień/33m, w jądrze wewnętrznym jest ok. 5000-6000stopni
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
Dzieli się na: strefę granitową i strefę bazaltową Strefa bazaltowa (sima) (krzem i magnez) - na dnie oceanów i na lądzie pod sial Strefa granitowa (sial) (Krzem i glin) - tylko w obrębie lądów
|
|
|
PŁASZCZ GÓRNY (ZEWNĘTRZNY) sākt mācīties
|
|
Crofesima - chrom, żelazo, krzem, magnez W górnej częsci - ASTENOSFERA- duża plastyczność, miejsce powstawania wszystkich procesów tektonicznych
|
|
|
Budowa wnętrza ziemi (kolejność od powierzchni) sākt mācīties
|
|
Skorupa ziemska, płaszcz górny (zewnętrzny), płaszcz dolny (wewnętrzny), jądro zewnętrzne, jądro wewnętrzne
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
PŁASZCZ DOLNY ZEWNĘTRZNY nifesima - nikiel, żeloazo, krzem, magnez
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
nife - nikiel, żelazo - prawdopodobnie w stanie ciekłym
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
|
|
|
skorupa ziemska - kontynentalna sākt mācīties
|
|
grubość ś 30-40km, pod młodymi górami do 80km Strefa granitowa SIAL (skały magmowe kwaśne), strefa bazaltowa SIIMA (skały magmowe zasadowe)
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
Górna wastwa Ziemi obejmująca skorupę ziemską i górną część płaszcza zewnętrznego. Głębokość do ok. 100km
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
Zajmuje się odtwarzaniem dziejów Ziemi
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
Dział geologii obejmujący ustalenie kolejności ułożenia warstw skalnych oraz określanie ich wieku.
|
|
|
Metoda radiometryczna (izotopowa) sākt mācīties
|
|
Ustalenie wieku skały polega na obliczeniu stosunku uranu do ołowu. Do badania stosuje się izotop węgla c14, którego czas połowicznego rozpadu wynosi 5570lat Metoda bezwzględna Dzięki określeniu wieku szczątków organicznych można pośrednio ustalić wiek skały, w której te szczątki się zachowały.
|
|
|
Metoda dendrochronologiczna sākt mācīties
|
|
Badanie słojów przyrostu rocznego w pniach drzew.
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
Badanie pyłków roślinnych zawartych w torfie lub osadach na dnie jeziora Metoda bezwzględna Określenie warunków wegetacji i zmian szaty w przeszłości
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
Na obszarach o budowie płytowej - im głębiej położona tym starsza skała
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
Ustalenie wieku za pomocą skamieniałości przewodnich
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
Analiza niezgodności ułożenia warstw - ustalenie czasów ruchów górotwórczych
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
1. kenozoik 2. mezozoik 3. paleozoik 4. ery proterozoiczne 5. ery archaiczne
|
|
|
Kenozoik - podział na okresy sākt mācīties
|
|
Czwartorzęd, neogen, paleogen
|
|
|
Mezozoik - podział na okresy sākt mācīties
|
|
|
|
|
Paleozoik - podział na okresy sākt mācīties
|
|
perm, karbon, dewon, sylur, ordowik, kambr
|
|
|
Holocen (kenozoik - czwartorzęd) sākt mācīties
|
|
Epoka trwająca do dziś - powstanie Bałtyku + silna ingerencja człowieka
|
|
|
Plejstocen (Kenozoik - czwartorzęd) sākt mācīties
|
|
Zlodowacenie na półkuli północnej (zatoka Hudsona, Gór Skandynawskich) + pojawienie się człowieka - wschodnia Afryka
|
|
|
Neogen, Paleogen (kenozoik) sākt mācīties
|
|
Koniec kredy do miocenu - orogeneza alpejska (największe natężenie ruchów górotwórczych - oligocen/miocen)
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
Wyginięcie większości gatunków w tym gadów
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
Podział Gondway (oddziela się Ameryka Południowa z Afryką, Dekan z Cejlonem, Australia, Antarktyda) Pierwsze ptaki - archeopteryks
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
Pojawienie się dinozaurów
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
Rozwój paproci, skrzypów, widłaków
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
Wkroczenie morza w ląd (np. w ordowiku, jurze, kredzie)
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
Wycofywanie się mórz z obszarów lądowych (np. w permie, triasie, pliocenie)
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
Układ warstw skalnych, w wyniku deformacji ulega powyginaniu, ale bez przerwania ich ciągłości
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
Powstaje w wyniku pęknięcia skorupy ziemskiej i przemieszczania sie skał względem siebie wzdłuż pęknięcia
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
Fałd obalony i przesunięty - zostaje oderwany od podłoża i przesunięty nawet kilkaset kilometrów dalej
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
pierwiastki lub związki chemiczne występujące w przyrodzie. W większości o strukturze kryształu. Mogą powstać wskutek krzepnięcia magmy, wytrącić z roztworów krążących w skałach, wody mineralnej, procesu wietrzenia, lub przeobrażeń pod wpływem wysokiej temperatury.
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
Naturalne skupisko materiałów
|
|
|
skały GŁĘBINOWE = jawnokrystaliczne sākt mācīties
|
|
Pod powierzchnią ziemi, gdzie magma powoli zastyga, duże kryształy skały magmowe granit, dioryt, gabro, sjenit
|
|
|
skały WYLEWNE = skrytokrystaliczne sākt mācīties
|
|
Magma wydostaje się na powierzchnie Ziemi, a jej stygnięcie następuje szybko skały magmowe bazalt, andezyt, riolit, profir
|
|
|
Skały osadowe - okruchowe sākt mācīties
|
|
Powstają przez osadzenie się w innym miejscu drobin skalnych, postać luźna lub zwięzła skały osadowe
|
|
|
skały osadowe - pochodzenia organicznego sākt mācīties
|
|
Z szczątków organizmów żywych. Wapień, kreda, węgiel, torf
|
|
|
Skały osadowe - chemiczne sākt mācīties
|
|
Sól kamienna, sowa, gips, siarka
|
|
|
Skał przeobrażone = metamorficzne sākt mācīties
|
|
Kontakt skały z gorącą magmą lub lawą. Gnejs (z granitu), marmur (z wapienia), diament (z węgla), kwarcyt (z piaskowca)
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
Osadzanie się na lądzie lub w morzu okruchów skalnych pochodzących z wietrzenia skał. Również osadzanie się związków chemicznych na dnach oceanów wytrąconych z szczątków organizmów żywych.
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
Przekształcanie się pod wpływem nacisku lub cementowania luźnych skał w zwięzłe.
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
Miejsce pęknięcia litosfery. Wąski, długi i bardzo głeboki do 300km rów tektoniczny.
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
Podsuwanie płyty oceanicznej pod kontynentalną lub oceanicznej pod inną oceaniczną.
|
|
|
Procesy geologiczne - WEWNĘTRZNE (endogeniczne) sākt mācīties
|
|
Zachodzą wskutek działania sił wewnętrznych. Plutonizm, wulkanizm, trzęsienia ziemi, ruchy górotwórcze
|
|
|
Procesy geologiczne - ZEWNĘTRZNE (egzogeniczne) sākt mācīties
|
|
Zachodzą wskutek działania sił zewnętrznych - wiatru, temperatury, morze, rzek lodowców i lądolodów.
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
Ogół zjawisk związanych z działaniem magmy w obrębie skorupy ziemskiej. Z tworzeniem się ognisk magmowych, wdzieraniem się magmy w inne skały bez przedostania się na powierzchnię ziemi.
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
Obszary wtargnięcia magmy pomiędzy inne skały.
|
|
|
Jaka to intruzja magmowa? sākt mācīties
|
|
|
|
|
Jaka to intruzja magmowa? sākt mācīties
|
|
|
|
|
Jaka to intruzja magmowa? sākt mācīties
|
|
|
|
|
Jaka to intruzja magmowa? sākt mācīties
|
|
|
|
|
Jaka to intruzja magmowa? sākt mācīties
|
|
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
ogół zjawisk geologicznych związanych z wydobywaniem lawy oraz towarzyszących jej substancji na powierzchnię Ziemi.
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
Wydostająca się na powierzchnię magma.
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
Lawa gromadzi się wokół miejsca z którego wypływa i tworzy stożek.
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
temp ok 1000, tlenki krzemu, gliny, krzemianów, glinkokrzemianów i gazów.
|
|
|
Wulkan typu wezuwiańskiego sākt mācīties
|
|
lawa kwaśna=bogata w krzemionkę - gęsta, lepka, płynie powoli, tworzy jasne skały np. Wezuwiusz, Krakatau, Kluczewska Sopka tzw. wulkan stożkowy Gwałtowne erupcje > rozrywanie stożka >powstaje kaldera (rozległa głęboka wklęsłość)
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
lawa zasadowa=uboga w krzemionkę - rzadka, płynna, łatwo się rozlewa > niski stożek wulkaniczny Wulkany hawajskie, Hekla tzw. wulkan tarczowy, bez gwałtownych erupcji
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
najczęściej brak, ale bliskość ogniska magmy może spowodować: wysychanie źródeł w okolicy, topnienie śniegu na wulkanie, ożywienie gejzerów
|
|
|
Gazy wydobywające się przy wybuchu wulkanu sākt mācīties
|
|
para wodna, dwutlenek węgla w znacznych ilościach, chlor, wodór, azot, metan, siarkowodór, amoniak
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
Fragmenty lawy rozrzucane w powietrzu, różnej wielkości odłamki skalne wyrwane z krateru
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
Bryły lawy wyrzucone i zastygłe w powietrzu
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
Fragmenty lawy wielkości orzecha.
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
Wyrzucone w powietrze fragmenty gorącej lawy bogatej w gazy.
|
|
|
Wulkany lawowe (efuzywne) sākt mācīties
|
|
Wyrzucają głównie lawę (gwałtowność zależy od rodzaju lawy)
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
Wyrzucają tylko utwory piroklastyczne i gazy; gwałtownie wybuchają
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
Wyrzucają na przemian lawę i materiał piroklastyczny np. Etna, Wezuwiusz, Krakatau
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
potoki lawy, duszące gazy, zapylenie atmosfery, potoki błotne, rozwój rolnictwa
|
|
|
Rozmieszczenie wulkanów na ziemi sākt mācīties
|
|
W strefach subdukcji - ognisty pierścień pacyfiku -> 60% czynnych wulkanów na ziemi W strefach ryftowych - na grzbietach śródoceanicznych
|
|
|
Ważniejsze czynne wulkany sākt mācīties
|
|
Gualtiri - Chile, Cotopaxi - Ekwador, Orizaba- Meksyk
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
Zagłębienie powstające w wyniku: rozerwania stożka wulkanicznego przy gwałtownej erupcji lub zapadnięcia się obszaru nad opróżnionym ogniskiem
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
Wzniesienie o bardzo stromych stokach zbudowane z lawy zakrzepłej w kominie wulkanicznym
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
Drgania skorupy ziemskiej, których przyczyną jest rozchodzenie się fal sejsmicznych.
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
Przemieszczanie się mas skalnych w obrębie skorupy ziemskiej: na granicach płyt, w rejonie młodych gór, w uskokach
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
Przemieszczanie się małych mas skalnych związane z zapadaniem się stropów jaskiń lub wyrobisk górniczych.
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
najsilniejsze, najczęstsze 90% trzęsień
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
Towarzyszą erupcjom wulkanicznym
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
Ognisko trzęsienia ziemi, miejsce tworzenia się fal sejsmicznych
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
Na powierzchni ziemi, pionowo nad hipocentrum, gdzie trzęsienie dociera najszybciej i jest najsielniejsze
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
12-stopniowa skala zamknięta. Intensywność wstrząsu określa się na podstawie zniszczeń, wywołanych przez drgania. 1 stopień - wyczuwalne tylko przez sejsmografy, 10 - stopień - wali się większość budynków
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
Duża częstotliwość silnych trzęsień grzbiety śródoceaniczne (strefy ryftowe), obszary młodych gór (alpidy) wokół oceanu spokojnego - 40% - strefy subdukcji
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
Sporadyczne trzęsienia ziemi strefa wielkich rowów wschodnioafrykańskich, bajkał, rów morza martwego Granice płyt litosfery - północna Europa, Masyw Centralny
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
Pozbawione trzęsień ziemi Stare platformy prekambryjskie, dna oceaniczne, antarktyda
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
Powolne, długotrwałe, pionowe ruchy skorupy ziemskiej. Powód: zaburzenie równowagi izostatycznej między litosferą i astenosferą.
|
|
|
RUCHY EPEJROGENICZNE = lądotwórcze sākt mācīties
|
|
Bardzo powolne, obniżające lub wynoszące ruchy skorupy ziemskiej. Spowodowane naciskiem magmy poruszającej się we wnętrzu Ziemi na litosferę.
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
Powolne podnoszenie się skorupy ziemskiej powoduje wycofywanie się morza, odsłanianie nowego lądu.
|
|
|
Ruchy górotwórcze (fałdowanie, orogeneza) sākt mācīties
|
|
Proces prowadzący do powstawania gór fałdowych. poprzez: subdukcję, kolizję dwóch płyt kontynentalnych
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
Półwysep Kolski, Labrador, Północna część Walii, Anglia, Góry Stanowe
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
Góry świętokrzyskie, część Sudetów, Góry Skandynawskie, część Appalachów
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
odmłodzenie gór Świętokrzyskich, Sudety, Harz, Masyw Czeski
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
Karpaty, Alpy, Pireneje, Andy
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
Pionowy ruch przemieszczania się mas skalnych wzdłuż uskoków np. Sudety, Ural, Harz Powstają zręby i rowy tektoniczne.
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
Tworzą się w wyniku obfitych erupcji wulkanicznych. NIE tworzą pasm górskich. Występują na granicach płyt litosfery i nad plamami gorąca. Kilimandżaro, góry islandii, Hawajów, Kamczatki
|
|
|
WIETRZENIE TERMICZNE (insolacyjne) sākt mācīties
|
|
Spowodowane dużymi dobowymi amplitudami temperatur. W dzień skała silnie się nagrzewa, w nocy wyziębia się > rozszerza się i kurczy > pękanie
|
|
|
WIETRZENIE MROZOWE (zamróz) sākt mācīties
|
|
Zamarzanie wody w szczelinach skał
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
Sól krystalizująca się w szczelinach skalnych zwiększa swoją objętość i prowadzi do rozpadu.
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
Pod wpływem wody. Pęcznienie i kurczenie skał ilastych.
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
Powolne rozpuszczenie skał węglowych lub gipsowych przez wody podziemne i powierzchniowe.
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
rzeźbotwórcza działalność wiatru: pustynie, plaże, góry.
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
Transport materiału skalnego: porywanie materiału i unoszenie w powietrzu.
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
Przesuwanie wiatrem po podłożu drobnych ziaren.
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
Wywiewanie drobnego materiału.
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
Mechaniczne niszczenie skał - ziarenka piasku niesione przez wiatr uderzają w skałę.
|
|
|
RIPPLEMARKI (zmarszczki eoliczne) sākt mācīties
|
|
Szerek małych grzbiecików na piasku.
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
Pustynia piaszczysta. Różnorodne wydmy
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
Pustynia kamienista, skalista.
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
Pustynia ilasta. Pokryta twardym spękanym iłem,
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
Powstałe przez zalanie dolin polodowcowych, długie, wąskie i głębokie zatoki morskie Norwegia, Szkocja, Islandia, Grenlandia, Patagonia, Nowa Zelandia
|
|
|
Wybrzeże szkierowe (szerowe) sākt mācīties
|
|
Ogromna ilość skalistych wysepek(szkierów), zalane mutony(barańce) wystające ponad powierzchnie wody Morze Bałtyckie, Skandynawia
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
zalanie obniżeń między pasmami górskimi(równoległymi do brzegu), długie, wąskie wyspy, półwyspy równoległe do brzegu
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
wysokie, strome, urozmaicona linia brzegowa, powstało w miejscu gdzie morze graniczy z zalanym obszarem górskim, półwyspy, zatoki Irlandia, Grecja, Hiszpania
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
Tworzy się w wyniku zalania ujściowego odcinka jarów Morze Czarne, Zatoka Gwinejska
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
wysokie, strome, utworzone w wyniku abrazji (niszczenie brzegu) Wyspa Wolin, Gdynia Orłowo, południowa Anglia
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
z płaskimi, piaszczystymi mierzejami odcinającymi dawne zatoki, z jeziorami przybrzeżnymi Półwysep Helski, Mierzeja Wiślana, okolice Łebsko, Jamno, Gradno
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
podobne do mierzejowego, na obszarach o dużym wahaniu pływów Zatoka meksykańska, wenecja, floryda
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
wybrzeże niskie, w dolinie rzek tworzących deltę Delta Wisły, Dunaju, Nilu, Missisipi, Gangesu
|
|
|
Wybrzeże mangrowe = mamorzynowe sākt mācīties
|
|
płaskie, porośniete lasami namorzynowymi (wodolubnymi, w strefie pływów) Kuba, Sumatra, Nowa Gwinea, Zatoka Bengalska
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
Obszar położony do 300m.n.p. m, płaska, falista, pagórkowata
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
Część niziny, leżąca poniżej poziomu morza
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
Zagłębienie terenu wypełnione przez wodę jeziora, którego dno leży poniżej poziomu morza
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
Powyżej 300m.n.p. m, często obok kotliny
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
Płytkie dno morskie, do głębokości ok. 200m, znajdujące się w pobliżu kontynentów
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
przedłużenie szelfu, z większym spadkiem
|
|
|
Morena czołowa (formy polodowcowe) sākt mācīties
|
|
wysokie pagórki, o dość stromych stokach
|
|
|
Morena denna (formy polodowcowe) sākt mācīties
|
|
prawie płaski teren, lekko falisty, liczne zagłębienia po wytopieniu się brył martwego lodu (ten, który oddzielił się od lądolodu)
|
|
|
Morena boczna (formy polodowcowe) sākt mācīties
|
|
Wąskie wały ciągnące się wzdłuż brzegów lądolodu lub lodowca
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
Skoncentrowane w jednym miejscu pagórki zbudowane z piasków i żwirów, płaska powierzchnia szczytowa
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
długie, wąskie wały zbudowane z piasków i żwirów powstałe w szczelinach lądolodu
|
|
|
Drumliny (formy polodowcowe) sākt mācīties
|
|
W dużych skupiskach, podłużne wzgórza o opływowych kształtach
|
|
|
Sandry (formy polodowcowe) sākt mācīties
|
|
rozległe, płaskie stożki napływowe
|
|
|
Oczka wytopiskowe (formy polodowcowe) sākt mācīties
|
|
małe jeziorka powstałe w zagłębieniach po wytopieniu się brył martwego lodu (odpadniętego)
|
|
|
Jeziora morenowe (formy polodowcowe) sākt mācīties
|
|
Powstałe na skutek zatarasowania odpływu wód przez osady morenowe
|
|
|
Pradoliny (formy polodowcowe) sākt mācīties
|
|
Wielkie doliny rzeczne utworzone przez wody wypływające spod lądolodu, równoległe do czoła lądolodu
|
|
|
Rynny polodowcowe (formy polodowcowe) sākt mācīties
|
|
Podłużne zagłębienia utworzone w morenie denneju
|
|
|
Mutony (barańce) (formy polodowcowe) sākt mācīties
|
|
pagórki skalne wygładzone przez nasuwający się lądolód/lodowiec
|
|
|
Doliny U-kształtne (formy polodowcowe) sākt mācīties
|
|
Doliny rzeczne poszerzone i wyrównane przez spływający lodowiec
|
|
|
Co to za skamieniałość przewodnia? sākt mācīties
|
|
|
|
|
Co to za skamieniałość przewodnia? sākt mācīties
|
|
|
|
|
Co to za skamieniałość przewodnia? sākt mācīties
|
|
|
|
|
Co to za skamieniałość przewodnia? sākt mācīties
|
|
|
|
|
Co to za skamieniałość przewodnia? sākt mācīties
|
|
|
|
|
|
sākt mācīties
|
|
|
|
|
