WYKŁAD 14, 15: ANATOMIA I FIZJOLOGIA KONIA – układ rozrodczy

Czy u koni występuje dymorfizm płciowy

bardzo słabo zaznaczony, wyraża się głównie w tym, że samce są zwykle nieco większe od samic

W jakim wieku konie osiągają dojrzałość płciową?

klacze 12-18 miesięcy, ogiery 10-18 miesięcy; średnio około 14/15 miesiąca; niektóre czynniki mogą wpłynąć na przyspieszenie lub opóźnienie tego terminu (np. żywienie)

W jakim wieku konie osiągają dojrzałość rozpłodową?

klacze i ogiery: 36-48 miesiąc życia

Do jakiego wieku źrebięta nie wykazują różnic wynikających z dymorfizmu płciowego?

do 18 miesiąca życia (u koni czystej krwi arabskiej nawet do 24 miesiąca życia), po tym czasie różnice stają się widoczne i dotyczą głównie masy ciała (klacze 10% lżejsze od ogierów)

Klacze – jaki cykl rujowy?

sezonowo poliestralne (ruja (estrus) występuje wielokrotnie, ale sezonowo – wiosną i jesienią)

Ile trwa cykl rujowy klaczy (okres między dwiema kolejnymi rujami z włączeniem pierwszej a wyłączeniem drugiej)?

średnio 21-22 dni

Z jakich faz składa się cykl rujowy?

dwie fazy: ruja (estrus) i okres międzyrujowy (diestrus) – najbardziej stały okres w cyklu (14 dni – hormonalny, 15 dni – behawioralny)

Kiedy następuje owluacja?

1-2 dni przed końcem rui

Rozpoznawanie owulacji u klaczy

śledzenie rozwoju pęcherzyka jajnikowego (USG); palpacyjne badanie jajników; palpacja szyjki macicy; pomiar poziomu hormonów we krwi; badanie oporności śluzu szyjkowego

W zależności od czego zmienia się część pochwowa szyjki macicy?

w zależności od stanu fizjologicznego klaczy

Jak wygląda szyjka macicy w fazie anestrus i ciąży?

sterczy do pochwy w postaci stożka, jest zaciśnięta i wejście do kanału jest zamknięte

Jak wygląda szyjka macicy w rui?

stopniowo wiotczeje, „rozwiera się”; w szczytowym okresie grzania się klaczy kanał szyjki otwiera się na szerokość 3-4 palców (wprowadzenie nasienia do macicy)

Ruja – objawy

akceptowanie i zainteresowanie ogierem; „błyskanie sromem”; rozstawianie tylnych kończyn; większa częstotliwość odstawiania, podnoszenia ogona, oddawanie niewielkich ilości moczu, nastawianie uszu, część klaczy może nie wykazywać receptywności seksualnej

Jak rozpoznać czy klacz akceptuje ogiera?

próbowanie klaczy ogierem próbnikiem (próba przy barierze odpowiednio dobranym ogierem); próbowanie klaczy bez ogiera (stymulacja przez bodźce dotykowe, węchowe i dźwiękowe); obserwacja klaczy w stadzie

Okres międzyrujowy (diestrus lub anestrus) – objawy

gwałtowne odrzucanie ogiera, tulenie uszu, gryzienie i kopanie, gdy ogier się zbliża

Z czego wynika sezonowa aktywność rozrodcza klaczy?

z roku świetlnego – na zwiększającą się długość dnia klacz odpowiada zapoczątkowaniem aktywności (cykliczności) przez obniżenie produkcji melatoniny; przedłużający się dzień aktywuje klacz, skracający – wyłącza

ważne dni w ciągu roku świetlnego

przesilenie letnie (21 czerwca) –szczyt sezonu rozrodczego; równonoc jesienna (21 września) – okres jesiennego przejścia; przesilenie zimowe (21 grudnia) – klacze są w najgłębszym anestrus; równonoc wiosenna (21 marca) – okres wiosennego przejścia

jak można wpływać na cykl rujowy klaczy?

przez stymulację sztucznym reżimem świetlnym; start przedłużania oświetlenia nie później niż 1 grudnia (ok. 2 miesięcy przed planowanym początkiem cyków); stosowane przez 2 miesiące (8-10 tygodni); przedłużenie dnia świetlnego do 14,5-16h/dobę

czym skutkuje stymulacja sztucznym reżimem świetlnym?

poziom melatoniny w osoczu klaczy spadnie, klacz wejdzie w cykl

kiedy musi być podawane światło przy stymulowaniu rui?

po końcu dnia (nie przed początkiem) – opóźnianie nadejścia zmroku

objętość ejakulatu ogiera

od 20 do 150ml (do 150ml – ogiery zimnokrwiste; ok. 60ml – ogiery półkrwi; 45ml – ogiery czystej krwi)

od czego zależy objętość ejakulatu ogiera?

masy ciała, pory roku, eksploatacji ogiera

co podlega ocenie przy badaniu nasienia ogiera?

ruchliwość plemników, koncentracja plemników, żywotność plemników

ruchliwość plemników

powinna wynosić 70-80% (5 minut po pobraniu); istnieje korelacja między ruchliwością a wynikami urodzeń; szybkość plemników powinna wynosić około 6mm/min

koncentracja plemników

norma 40*10^6/ml; zależy od częstotliwości pobrań, pory roku i cech indywidualnych zwierzęcia; koncentracja pełnego ejakulatu wynosi 120-180*10^6/ml (z wahaniami od 2 do 600*10^6/ml); średnio w 1cm3 nasienia znajduje się od 100 do 300 mln plemników

żywotność plemników

norma 70% żywych plemników; plemniki płodnych ogierów przeżywają około 6 godzin w temperaturze 22 st C

przeżywalność plemników w drogach rodnych klaczy

24-48 godzin, w wyjątkowych przypadkach dłużej; jeżeli nasienie jest dobre – od 60 do 100 godzin

średnia przeżywalność komórki jajowej

5-8 godzin

co przyczynia się do niskiej płodności koni?

długi cykl rujowy i krótka przeżywalność plemników i komórki jajowej

kiedy następuje zstępowanie jąder u ogiera?

pod koniec życia płodowego

wnętrostwo – co to?

jedno- lub obustronne niezstąpienie jąder do worka mosznowego; jest to wrodzona anomalia wykluczająca konia z hodowli

czy wnęter jest płodny?

jeśli jądra nie zeszły obustronnie – nie; jeżeli tylko jedno jądro nie zstąpiło (częstsza sytuacja) – zwykle płodny (produkcja nasienia następuje w normalnym jądrze)

gospodarka hormonalna wnętra

jądra w jamie ciała produkują hormony, więc mają one normalne, wtórne cechy płciowe i zachowania związane z kryciem

co dzieje się z jądrem, które nie zstąpiło?

po okresie dojrzewania zatrzymane jądro będzie mniejsze, zdegradowane, włókniste

dlaczego wnętry powinny być kastrowane?

jest to wada dziedziczna; ze względów zdrowotnych (duże niebezpieczeństwo nowotworu – wyższa temperatura jamy brzusznej) i bezpieczeństwa

jaka wada jąder jest częsta u mustangów?

jedno jądro znajduje się w jednym worku jedno nad drugim (jedno jądro jest przez to mniejsze)

metody krycia naturalnego

krycie wolne (kilka samców wprowadza się do stada samic i krycie odbywa się bez kontroli); krycie haremowe (przydzielenie wybranego samca do krycia określonej grupy samic, z którymi przebywa w określonym czasie)

na czym polega krycie tabunowe?

ogiery przebywają okresowo lub stale z klaczami na pastwisku

kiedy stosuje się krycie tabunowe?

hodowla ras prymitywnych utrzymywanych na wolności w stadach, np. w grupie rezerwatowej koników polskich; czasami w przypadku klaczy trudno zaźrebiającej się i mającej nieregularne lub ciche ruje

zalety i wady krycia tabunowego

zalety: wysoki odsetek źrebności; wady: niedostateczne wykorzystanie ogiera

w jakim wieku kryje się klacze po raz pierwszy?

w wieku 2,5 lat

krycie z ręki – charakterystyka

pod nadzorem człowieka; ogier i klacz są przytrzymywane przez obsługę, która kontroluje akt płciowy

kiedy kryć klacz?

czas owulacji trudno dokładnie określić (najczęściej 1-2 dni przed końcem rui, ale ruja nie zawsze trwa tak samo długo w różnych miesiącach), więc klacz kryje się kilka razy w ciągu rui (pamiętając czas przeżywalności plemników wystarczy co drugi dzień)

co należy zrobić z klaczą po kryciu?

oprowadzać, aby nie wysikała plemników

długość ciąży klaczy

11 miesięcy (średnio 336 dni)

ile młodych rodzi klacz?

zwykle jedno młode zaawansowane w rozwoju

gdzie rodzi klacz w warunkach naturalnych?

w pobliżu grupy rodzinnej

kiedy źrebię jest gotowe do podążania za matką (stoi)?

zwykle w ciągu 20 minut

kiedy następują wyźrebienia?

zwykle wiosną lub latem, gdy istnieją dobre warunki pokarmowe dla karmiących klaczy

gdzie położone są sutki klaczy?

jedna para położona pachwinowo

jak długo klacze karmią źrebięta?

6-8 miesięcy

jak długo żyją konie?

do klilkudziesięciu lat, zwykle około 20